Podstawowym źródłem prawa rodzinnego w Polsce jest kodeks rodzinny i opiekuńczy. To tam można dowiedzieć się na temat większości regulacji związanych z prawem rodzinnym. Jednak nie znajdziemy tam definicji prawnej “opieki naprzemiennej”, definicji takiej nie ma też w żadnej innej ustawie.
Dlatego tzw. “orzeczenie sądu o opiece naprzemiennej” traktuje się jako orzeczenie, w którym sąd rodzinny określi, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. Zatem sąd ma tu dużą dowolność jeśli chodzi o regulacje samego sposobu takiej opieki i w każdym konkretnym przypadku może ona wyglądać inaczej, tak by jak najbardziej opieka ta była zgoda z dobrem dziecka oraz ze stylem życia rodziców.
Opieka naprzemienna nad dzieckiem – na czym polega?
W pierwszej kolejności trzeba pamiętać, że nie w każdej sytuacji orzeczenie przez sąd opieki naprzemiennej będzie możliwe. Sąd rodzinny zawsze kieruje się dobrem dziecka, więc może uznać, że dla konkretnego dziecka taki rodzaj opieki się nie sprawdzi. Może tak być z dziećmi bardzo małymi lub z dzieckiem, które źle znosić będzie ciągłe zmiany miejsca zamieszkania i które będzie potrzebować stabilizacji.
Jeśli rodzice będą chcieli zrealizować regulację opieki naprzemiennej, to sąd będzie rozważał, czy będzie ona w zgodzie z dobrem dzieci/dziecka. Sama opieka naprzemienna to nic innego jak fakt, iż dziecko przebywa u obojga rodziców przez ten sam okres. Przy czym mogą to być różne kombinacje, np. tydzień w tydzień, lub dwa tygodnie u jednego z rodziców i dwa u drugiego. Jest to bardzo indywidualne i zależy od konkretnej rodziny.
Co z władzą rodzicielską przy opiece naprzemiennej?
Władza rodzicielska co do zasady przysługuje obojgu rodzicom, Sąd może oczywiście ingerować we władzę rodzicielską i może powierzyć ją tylko jednemu z rodziców przy jednoczesnym ograniczeniu jej drugiemu. Co ważne, opieka naprzemienna może być stosowana tylko w rodzinach, w których oboje z rodziców mają pełnię władzy rodzicielskiej, co w praktyce oznacza najczęściej, że są w stanie porozumieć się co do najważniejszych kwestii związanych z dziećmi.
Najczęściej, aby sąd orzekł władzę rodzicielską dla obojga rodziców, muszą oni przedstawić w sądzie tzw. porozumienie rodzicielskie (plan wychowawczy), w którym zawiera się regulacje najważniejszych kwestii dotyczących dziecka, czyli:
- kwestia pokrywania kosztów utrzymania dziecka,
- sposób sprawowania opieki naprzemiennej (w jakich okresach dziecko będzie u danego rodzica),
- jak rodzice będą podejmować wszystkie ważne decyzje w życiu dziecka,
- jak będą wyglądać kontakty z dzieckiem w czasie świąt i ważnych uroczystości rodzinnych itp.
Im bardziej szczegółowe będzie takie porozumienie, tym mniej później konfliktów pojawi się później na tle wychowywania dzieci. Trzeba zatem przemyśleć i przewidzieć różne sytuacje.
Opieka naprzemienna a alimenty i „500+”
Niestety wielu rodziców chce po rozstaniu sprawować opiekę naprzemienną, bowiem myślą, że wtedy nie będą musieli płacić alimentów na dziecko. Nie zawsze tak jest. W praktyce orzeczniczej sądów przeważnie sąd nie orzeka o alimentach wzajemnych przy jednoczesnym ustanowieniu opieki naprzemiennej tylko wtedy, gdy dochody rodziców są porównywalne, czyli np. oboje zarabiają ok. 4.000 zł miesięcznie. W sytuacji, gdy jeden z rodziców zarabia np. 10.000 zł, a drugi 3.000 zł to z pewnością rodzic, który zarabia więcej zobowiązany będzie dodatkowo do płacenia alimentów (nawet przy orzeczeniu opieki naprzemiennej), tak aby dzieci miały taki sam poziom życia u obojga rodziców.
Jeśli chodzi o świadczenie z programu socjalnego „500+”, to w sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu (np. w wyniku rozwodu, separacji itp.) i sprawują oni tę władzę rodzicielską w podobnym zakresie, kwotę tego świadczenia ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy tej kwoty, czyli obecnie po 250 zł. Nie oznacza to, że rodzice nie mogą „dogadać się” i tylko jedno z rodziców będzie pobierało to świadczenie i wydatkowało je na dzieci zgodnie z przeznaczeniem tego świadczenia.
Opieka naprzemienna a miejsce zamieszkania dziecka
Obowiązek meldunkowy ciąży na rodzicach dziecka zgodnie z ustawą o ewidencji ludności. Jest to ważny obowiązek, bowiem od niego zależy m.in. szkoła, do której dziecko będzie chodzić, przedszkole, właściwy urząd itp. Miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania rodziców tego dziecka. Skoro jednak żyją oni w rozłączeniu, miejscem tym będzie miejsce zamieszkania rodziców, bądź tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska.
Jednak jeśli oboje rodzice mają władzę rodzicielską i nie mają wspólnego miejsca zamieszkania, miejscem zamieszkania dziecka będzie miejsce zamieszkania tego z rodziców, u którego dziecko na stałe przebywa. Z kolei, gdy dziecko nie przebywa na stałe u żadnego z rodziców (jak jest właśnie w przypadku opieki naprzemiennej), jego miejsce zamieszkania określi sąd, a to dlatego, że zgodnie z prawem możliwe jest tylko jedno miejsce zamieszkania. Przeważnie będzie to miejsce, gdzie dziecko ma główny punkt swojej egzystencji, czyli np. gdzie chodzi do szkoły/przedszkola, gdzie przebywa najwięcej czasu.
Rodzice mogą też określić w porozumieniu rodzicielskim jakie będzie miejsce zamieszkania dziecka, wtedy, gdy sąd uzna, że jest to zgodne z dobrem dziecka, nie będzie w to ingerował. Pamiętać trzeba, że miejscem zamieszkania jest miasto, a nie konkretny adres.
Opieka naprzemienna – wady i zalety
Największą zaletą opieki naprzemiennej z pewnością będzie stały kontakt z obojgiem rodziców, a także członkami rodziny rodziców. Spędzany czas z każdym z rodziców po równo daje możliwość nawiązywania i utrwalania dotychczasowej relacji zarówno z matką, jak i ojcem. Taki sposób opieki jest też korzystny, ponieważ łatwiej rodzice i dzieci mogą sobie uporządkować swoje plany, gdyż znają stały harmonogram, gdzie przeważnie dziecko przebywa u jednego z rodziców dłużej niż tylko kilka dni.
Wadą opieki naprzemiennej jest na pewno konieczność zorganizowania dziecku dwóch miejsc zamieszkania, w każdym powinno ono mieć swój pokój, swoje ubrania i rzeczy osobiste. Niektóre dzieci mogą też źle znosić opiekę naprzemienną, ponieważ mogą nie odczuwać poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa, gdy nieustannie zmieniają miejsce zamieszkania.
Pamiętać przede wszystkim jednak trzeba, że by opieka naprzemienna przynosiła jedynie korzyści dla dziecka, oboje rodzice muszą porozumiewać się, iść na ustępstwa i współpracować.
