W obecnych czasach małżonkowie, którzy nie pragną pozostawać w związku małżeńskim, najczęściej korzystają z instytucji rozwodu. Warto jednak zaznaczyć, że obowiązujące przepisy przewidują również procedurę unieważnienia małżeństwa.

Przyczyny unieważnienia małżeństwa

Małżeństwo między kobietą a mężczyzną zostaje zawarte w momencie, kiedy jednocześnie złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub duchownym oświadczenia woli, że wstępują w związek małżeński. Aby zawrzeć związek małżeński, nupturienci muszą spełnić określone przesłanki, których spełnienie jest wymagane dla ważności zawartego małżeństwa. Istnieją jednak przesłanki, które mogą stanowić podstawę do unieważnienia związku małżeńskiego. Wśród tych przesłanek należy wskazać:

  1. wiek – zgodnie z przepisami osoby, które nie ukończyły 18. roku życia nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że istnieją ważne powody, które sąd może uwzględnić (np. ciąża). Unieważnienie może być żądane, jeśli kryterium to nie zostało spełnione.
    Nie można jednak żądać unieważnienia małżeństwa na podstawie powyższej przesłanki, jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek ten wiek osiągnął. Ponadto jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia z powodu braku odpowiedniego wieku,
  2. ubezwłasnowolnienie – osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć związku małżeńskiego, w tym przypadku każdy z małżonków może domagać się unieważnienia małżeństwa.
    Jeżeli ubezwłasnowolnienie ustało nie można żądać unieważnienia małżeństwa.
    Jeżeli choroba ustała nie można żądać unieważnienia małżeństwa.
  3. pozostawanie w innym związku małżeńskim – unieważnienia małżeństwa z powodu tej przesłanki może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.
    Nie można żądać unieważnienia małżeństwa jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie małżeństwa zostało spowodowane śmiercią osoby, która zawarła ponowne małżeństwo, pozostając z związku małżeńskim.
  4. pokrewieństwo, powinowactwo, przysposobienie – osoby pozostające w stosunku pokrewieństwa w linii prostej, rodzeństwo oraz powinowaci w linii prostej, a także przysposobiony i przysposabiający nie mogą zawrzeć małżeństwa.
    Nie można żądać unieważnienia, jeżeli ustał stosunek przysposobienia.
  5. wady oświadczenia woli – małżeństwo może zostać unieważnione, jeżeli oświadczenie zostało złożone:
  • przez osobę, która znajdowała się z jakichkolwiek powodów w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
  • przez osobę, która znajdowała się pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
  • przez osobę, która znajdowała się pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że w momencie składania oświadczenia woli mogła obawiać się, że jej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo.
    Nie można żądać unieważnienia małżeństwa z powyższego powodu po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa.

Procedura unieważnienia małżeństwa 

Pozew o unieważnienie małżeństwa może być złożony przez każdego z małżonków lub przez każdą osobę mającą interes prawny, a także przez prokuratora. Należy go złożyć w sądzie okręgowym właściwym dla miejsca zamieszkania wraz z odpowiednimi dokumentami. 

Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu, jednakże zasada ta nie ma zastosowania w przypadku małżeństwa w którym istniało pokrewieństwo między małżonkami, a także wynikającego z pozostawania przez jedną ze stron w poprzednio zawartym związku małżeńskim. 

Od pozwu o unieważnienie małżeństwa należy uiścić opłatę w kwocie 200 zł. 

Skutki unieważnienia małżeństwa 

Podstawowym skutkiem unieważnienia małżeństwa jest to, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku unieważniającego związek małżeński, małżonkowie stają się dla siebie osobami zupełnie obcymi. Nie mogą po sobie dziedziczyć ustawowo, a także dochodzić po sobie zachowku. 

W sytuacji, gdy jeden z małżonków w chwili zawarcia związku małżeńskiego przyjął nazwisko współmałżonka, po unieważnieniu małżeństwa powraca do nazwiska, które posiadał przed ślubem. Podkreślenia wymaga, że powyższe nie ma wpływu na nazwisko dziecka urodzonego podczas trwania małżeństwa. 

W momencie uprawomocnienia się orzeczenia, między małżonkami ustaje ustrój wspólności majątkowej. 

Sąd w wyroku unieważniającym małżeństwo orzeka również o władzy rodzicielskiej, kontaktach z dzieckiem, a także o wysokości alimentów. W przypadku zajścia takiej konieczności, Sąd ustali również kwestie związane z zajmowaniem wspólnego mieszkania i o sposobie korzystania z niego. 

W treści wyroku sąd wskazuje, który z małżonków zawarł związek małżeński w złej wierze. Oznacza to, iż wiedział on w momencie zawierania małżeństwa o okolicznościach, które były podstawą jego unieważnienia. 

Charakter prawny wyroku

Charakter prawny wyroku unieważniającego małżeństwo ma charakter konstytutywny, czyli kształtujący nowy stan prawny i jest on skuteczny wobec wszystkich. Po uprawomocnieniu się wyroku przyjmuje się, że świetle prawa małżeństwo, które zostało unieważnione nigdy nie zostało zawarte i tym samym nigdy nie istniało. 

Wydany w procesie cywilnym wyrok unieważniający małżeństwo nie wywołuje żadnych skutków prawnych w procesie kanonicznym, jednakże może on stanowić dowód w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa.