Aktualna sytuacja w Polsce i na świecie, spowodowana pandemią SARS-CoV-2, rodzi wiele obaw i wątpliwości. W licznych branżach można spodziewać się zastoju i innych trudności, które mogą doprowadzić do problemów finansowych. Zwłaszcza sytuacja osób prowadzących własną działalność gospodarczą jest bardzo niepewna.

Termin zapłaty za fakturę

Jednym z pytań, jakie mogą pojawiać się w tym momencie u osób prowadzących działalność gospodarczą, jest to, czy mają obowiązek dokonać w terminie płatności związanych z prowadzoną działalnością – chodzi na przykład o opłaty za prąd czy internet, albo o wynagrodzenie dla dostawców towaru. Z uwagi na trudności finansowe, część przedsiębiorców może mieć problem z opłaceniem należności w terminie. Jakie mogą być tego konsekwencje?

Odsetki za opóźnienie w płatności

Pierwszym ze skutków opóźnienia w płatności jest to, że wierzyciel może zażądać od nas odsetek za opóźnienie. Zgodnie z przepisami, może to uczynić nawet wówczas, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosimy odpowiedzialności. Dlatego nawet obecna trudna sytuacja nie wyłącza możliwości dochodzenia przez wierzyciela odsetek za opóźnienie.

Odszkodowanie za opóźnienie płatności

Kolejnym skutkiem spóźnienia się z zapłatą jest to, że wierzyciel może zażądać odszkodowania za szkodę spowodowaną opóźnieniem. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
W razie wystąpienia przez wierzyciela o odszkodowanie, to dłużnik musi wykazać, że opóźnienie nastąpiło z przyczyn obiektywnych, za które nie ponosi on odpowiedzialności. W takiej sytuacji nie należą się również kary umowne za opóźnienie – chyba, że strony w umowie inaczej ustaliły zakres kary umownej.

Uzasadnione przyczyny niewykonania zobowiązania

Nie może jednak być tak, iż uzasadnieniem dla niewywiązania się przez dłużnika z zobowiązania w terminie będzie okoliczność, że został ogłoszony stan epidemii i w związku z tym pojawiły się trudności w prowadzeniu działalności gospodarczej. Konieczne jest wykazanie bezpośredniego związku pomiędzy przyczyną, z powodu której doszło do opóźnienia w płatności, a opóźnieniem.
Przedsiębiorca jest przy tym przez cały czas zobowiązany do dochowania należytej staranności przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Co ważne, niezwłocznie po ustaniu przeszkody mamy obowiązek wywiązać się z zobowiązania.

Ocena sytuacji przedsiębiorcy

Nie ma jednego prostego rozwiązania na obecne trudności. Każdorazowo należy dokonywać oceny indywidualnej sytuacji danego przedsiębiorcy w związku z konkretną płatnością. Należy przy tym zawsze brać pod uwagę treść umowy pomiędzy stronami, ponieważ z uwagi na zasadę swobody umów, wiele kwestii, w tym m.in. odpowiedzialność za opóźnienie w płatności, może zostać uregulowane przez strony w inny sposób, niż wynika to z przepisów.

Niewykonanie umowy

Może zdarzyć się sytuacja, że kontrahent, któremu zapłaciliśmy np. za wykonanie na naszą rzecz jakiejś usługi, stwierdzi, że z uwagi na epidemię nie jest w stanie wywiązać się z umowy. Jeżeli aktualna sytuacja rzeczywiście zupełnie uniemożliwia mu wykonanie świadczenia, to jest on zobowiązany do zwrócenia nam otrzymanego wynagrodzenia. Jeśli nie może wykonać swojego świadczenia w części, to jest zobowiązany do zwrotu wynagrodzenia za tą część, ale możemy też odstąpić od umowy, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla nas znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo na cel umowy.
Ponownie należy jednak podkreślić, że działalność każdego przedsiębiorcy trzeba oceniać indywidualnie, biorąc pod uwagę specyfikę jego branży i wpływ aktualnej sytuacji w kraju na daną umowę. Nie może być tak, że podstawę do niewywiązania się z umowy stanowić będzie ogólna okoliczność, że został ogłoszony stan epidemii. Musi istnieć ścisły związek pomiędzy aktualną sytuacją a niemożnością wykonania umowy przez dany podmiot.

Siła wyższa

W kontekście epidemii koronawirusa i związanych z tym konsekwencji często spotkać się można z wyrażeniem „siła wyższa”. Czym ona właściwie jest?
Nie jest to określenie zdefiniowane w przepisach. Orzecznictwo sądowe wskazuje jednak, że jest to zdarzenie zewnętrzne i niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. Zgodnie z tym, pandemię SARS-CoV-2 należy uznać za siłę wyższą. Warto jednak zwrócić uwagę, czy w treści umowy, której stroną jesteśmy, nie została zdefiniowana siła wyższa. W takim bowiem przypadku obowiązuje nas definicja z umowy.

Siła wyższa a niewykonanie zobowiązania

Jeśli ktoś nie wykonał zobowiązania z powodu siły wyższej, to jego odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązania jest wyłączona, jednak tylko w sytuacji, gdy pomiędzy zdarzeniem mającym cechy siły wyższej a powstaniem szkody zachodzi bezpośredni związek przyczynowy oraz gdy szkoda powstaje w momencie działania siły wyższej.

Siła wyższa a termin przedawnienia

Siła wyższa może mieć również wpływ na bieg terminu przedawnienia roszczeń. Jeśli z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić roszczenia przed sądem lub innym odpowiednim organem, to termin przedawnienia danego roszczenia, nie zaczyna w tym czasie biec, a jeśli już biegnie, to na czas trwania tej przeszkody ulega zawieszeniu.

Możliwość zmiany treści umowy przez sąd

Zgodnie z przepisem art. 3571 § 1 kodeksu cywilnego, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może też w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron.
W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że poprzez “nadzwyczajną zmianę stosunków” rozumieć należy taki stan rzeczy, który zdarza się rzadko, a jednocześnie jest niezwykły, niebywały, wyjątkowy, normalnie niespotykany. Jako przykład zdarzenia powodującego nadzwyczajną zmianę stosunków wskazuje się m.in. epidemię. Podkreślić jednak należy, że w pierwszej kolejności wymaga się od dłużnika podjęcia wszelkich możliwych działań w celu wykonania zobowiązania. Ocena zachowania dłużnika i okoliczności danej umowy jest zawsze indywidualna.

Negocjacje

Przed skierowaniem sprawy na drogę sądową, często warto spróbować najpierw porozumieć się z drugą stroną umowy. Wszczęcie od razu postępowania sądowego nie zawsze jest najlepszym wyjściem, ponieważ proces wiąże się z kosztami i nierzadko długo trwa.
Warto podejmować rozmowy również dlatego, że epidemia dotyka nas wszystkich i wszyscy odczujemy jej skutki. Nie zawsze możliwe jest polubowne rozwiązanie sprawy, jednak gdy tylko jest na to szansa, to warto spróbować znaleźć rozwiązanie satysfakcjonujące dla obu stron.
Wyrażamy nadzieję, że Państwa kontrahenci wykażą zrozumienie w obecnej trudnej sytuacji i uda się wspólnie dojść do ustaleń, które będą korzystne dla obu stron. Nasza Kancelaria służy wsparciem prawnym podczas rozmów i negocjacji pomiędzy przedsiębiorcami.

Pomoc prawna

Zapraszamy do omówienia Państwa sytuacji z przedstawicielami naszej Kancelarii. Analizując przepisy i orzecznictwo sądowe, a także treść umów oraz okoliczności konkretnej sprawy, dokonujemy kompleksowej oceny sytuacji i proponujemy korzystne dla Klienta rozwiązanie.
W najbliższym czasie udzielamy porad prawnych w formie zdalnej – telefonicznie lub e-mailowo.