Wezwanie do sądu w charakterze świadka może budzić stres, pytania i niepewność – zwłaszcza gdy ktoś nie miał wcześniej do czynienia z wymiarem sprawiedliwości. W praktyce bycie świadkiem to przede wszystkim obowiązek obywatelski, który wiąże się z konkretnymi prawami, ale także wymogami. W artykule odpowiadamy na najczęściej pojawiające się pytania: Czy muszę stawić się w sądzie? Co z moją pracą? Czy mogę odmówić zeznań? Jak się zachować podczas rozprawy i czy mogę zabrać notatki? Sprawdź, co warto wiedzieć przed wejściem na salę rozpraw.

Wezwanie do sądu – co oznacza?

Otrzymanie pisemnego wezwania do sądu jako świadek oznacza, że sąd zamierza poszerzyć materiał dowodowy o treść zeznań osoby wezwanej, a tym samym uznano, że informacje jakie można uzyskać z treści zeznać mogą być istotne dla rozstrzygnięcia sprawy – niezależnie od tego, czy dotyczą one postępowania cywilnego, czy karnego. W wezwaniu Sąd wskazuje datę, godzinę i miejsce, w którym osoba wezwana musi się stawić. Warto mieć na uwadze, że obowiązek osobistego stawiennictwa dotyczy każdej osoby wezwanej – niezależnie od sytuacji życiowej czy zawodowej.

Osoba wezwana na świadka a praca

Jednym z podstawowych pytań, jakie nasuwa się po wezwaniu na świadka – to czy obowiązki zawodowe wynikające ze stosunku pracy nie będą kolidować z obowiązkiem stawiennictwa na rozprawie. Warto zatem pamiętać, że pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika z pracy na czas niezbędny do stawienia się na wezwanie sądu. Pracownik z tytułu tego zwolnienia może otrzymać w postępowaniu sądowym rekompensatę za utracony zarobek i poniesione koszty dojazdu. W celu wypłaty rekompensaty świadek musi złożyć stosowny wniosek i odpowiednio udokumentować wysokość wnioskowanej kwoty. Warto mieć jednak na uwadze, że wysokość kosztów zwracanych świadkowi jest limitowana ustawowo, wobec czego nie zawsze uda się uzyskać pełną wysokość utraconego zarobku.

Czy świadek może korzystać w sądzie z notatek?

Zeznania świadków wiążą się z udzielaniem odpowiedzi na pytania sądu oraz kolejno stron postępowania, co z oczywistych względów budzi stres i obawy co do przebiegu przesłuchania. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której stres może przekładać się na luki w pamięci czy niedopowiedzenia w treści zeznań świadka – w tym wypadku notatki nie są jednak dobrym rozwiązaniem. Warto mieć na uwadze, że korzystanie z notatek podczas składania zeznań znacznie obniża swobodę, spontaniczność i wiarygodność składanych zeznań. W szczególnych przypadkach sąd może pozwolić na chwilowe wsparcie swoimi zapiskami, co zwykle bywa odnotowane w treści protokołu.

Czy świadek może odmówić składania zeznań?

Świadek może odmówić składania zeznań tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach, które nieco odmiennie zostały uregulowane w postępowaniu cywilnym i postępowaniu karnym. Przede wszystkim warto pamiętać, że nawet w przypadku zamiaru skorzystania z odmowy składania zeznań, świadek musi stawić się w sądzie w wyznaczonym terminie i miejscu i oświadczyć swoją wolę sądowi.

W przypadku postępowania cywilnego, osoba wezwana w charakterze świadka może odmówić składania zeznań jeśli jest osobą bliską dla strony postępowania. Dotyczy to: małżonków, wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków), zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu (członków rodziny od strony małżonka), osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia (adopcji).

Niezależnie od tego czy po stronie świadka występuje rodzinny związek z którąkolwiek ze stron, czy też nie – świadek może odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, jeśli odpowiedź mogłaby narazić jego lub bliskich – na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem tajemnicy zawodowej.

W przypadku postępowania karnego, świadek odmówić składania zeznań tylko i wyłącznie, jeśli jest osobą najbliższą dla oskarżonego. Osobą najbliższą w procesie karnym jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Warto przy tym pamiętać, że prawo do odmowy składania zeznań ma również małżonek po rozwodzie – ustanie małżeństwa nie ogranicza uprawnień świadka w tym zakresie.

Bez względu jednak na to, czy występuje rodzinny związek z oskarżonym, czy też nie – świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Czy świadek w sądzie może mieć adwokata?

Świadek w postępowaniu cywilnym – nie może mieć pełnomocnika. Inaczej jest jednak w sprawach karnych – w tym przypadku świadek może mieć pełnomocnika, jeśli wymagają tego jego interesy w toczącym się postępowaniu. 

Jakie prawa ma ciężarna kobieta w sądzie?

Sąd wzywając kobietę na świadka w sprawie – jeśli nie otrzyma takiej informacji od stron postępowania – nie ma wiedzy na temat ewentualnej ciąży świadka.  Wobec tego, co do zasady kobieta ciężarna także ma obowiązek stawiennictwa na rozprawę. Jeżeli stan zdrowia wymaga tego, by świadek zeznawał w pozycji siedzącej, sąd najprawdopodobniej sam zaproponuje świadkowi zeznawanie w taki sposób. Jeśli zaś stan zdrowia uniemożliwia osobiste stawiennictwo świadka na rozprawie, istnieje możliwość przesłuchania go w miejscu pobytu (np. w domu, w szpitalu), lub w formie zdalnej w ramach wideokonferencji. 

Co jeśli świadek nie stawi się w Sądzie?

Warto pamiętać, że niestawiennictwo w sądzie bez stosownego wyjaśnienia może spotkać się z dotkliwymi konsekwencjami. Przede wszystkim w postępowaniu cywilnym za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd zgodnie z przepisami może skazać świadka na grzywnę, po czym wezwać go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skazać go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie.

W postępowaniu karnym z kolei na świadka, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie sądu można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3000 złotych. W skrajnych przypadkach, w razie uporczywego uchylania się od składania zeznań można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni.

W przypadku gdy świadek wie, że nie może się stawić w Sądzie, nie warto lekceważyć treści otrzymanego wezwania – należy w miarę możliwości uprzedzić sąd o braku możliwości stawienia się na rozprawę i wyjaśnić przyczyny takiego stanu rzeczy.

Przeczytaj również: Co grozi za niestawienie się w sądzie jako świadek?