Darowizna a zachowek – jak nie płacić zachowku?

W sytuacji, w której spadkodawca pozostawił testament, w którym przekazał swój cały (lub prawie cały) majątek osobom, którzy w przypadku dziedziczenia ustawowego nie dziedziczyliby po nim, spadkobiercy ustawowi mogą w sądzie dochodzić zachowku. Prawo do zachowku pozwala tym pominiętym członkom rodziny na zmianę rozporządzeń testamentowych spadkodawcy. Większość osób myśli, że skorzystać z zachowku można tylko w przypadku, gdy spadkodawca pozostawił testament, w którym ich pominął, jednak można też skorzystać z tej instytucji, gdy spadkodawca jeszcze za życia rozporządził swoim majątkiem poprzez udzielenie darowizn, a nie zostawił testamentu.

Komu przysługuje zachowek?

Zgodnie z przepisem art. 991 kodeksu cywilnego, zachowek należy się dzieciom, wnukom, małżonkowi, ale też rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego (czyli gdyby nie było testamentu). Zachowek nie przysługuje natomiast:

• osobom, które zostały wydziedziczone w testamencie,
• osobom, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
• osobom, które zrzekły się dziedziczenia,
• spadkobiercom, którzy odrzucili spadek,
• krewnym w dalszej kolejności np. synowej, teściowej,
• małżonkowi, który w momencie chwili śmierci drugiego małżonka pozostawał z nim w separacji,
• małżonkowi, który rozwiódł się przed śmiercią
• osobom co prawda uprawnionym do zachowku, które otrzymały za życia spadkodawcy darowizny o wartości, która wyczerpała kwotę należnego im zachowku.

Nie można zapomnieć, że w testamencie spadkodawca może pozbawić spadku wyżej wymienionych osób poprzez wydziedziczenie. Może to nastąpić, gdy uprawniony do zachowku postępuje wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego np. źle się prowadzi, trwoni pieniądze, źle traktuje członków rodziny etc. Ponadto, wydziedziczenie jest możliwe, gdy uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy lub osób mu najbliższych umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci lub też gdy uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych odnośnie spadkodawcy.

Ile wynosi zachowek?

Co do zasady, zachowek wynosi ½ tego, co uprawniony otrzymałby, gdyby dziedziczył ustawowo (bez pozostawienia przez spadkodawcę testamentu). W sytuacji, gdy uprawniony do zachowku jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, będzie mu przysługiwał udział spadkowy w wysokości 2/3. Na uwadze trzeba mieć, że przy obliczaniu wysokości zachowku trzeba uwzględnić też spadkobierców, którzy okazali się niegodni dziedziczenia oraz tych, którzy spadek odrzucili. Nie wlicza się jednak spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Zachowek a darowizna za życia

Zgodnie z przepisem art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie wlicza się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne, przekazane przez spadkodawcę. Przy czym, kolejny przepis statuuje, iż nie dolicza się drobnych darowizn- przeważnie darowizn od bliskich członków rodziny, które uważa się za drobne w danych przyjętych stosunkach, taką darowizną będzie np. gotówka podarowana na urodziny, czy inne święta okolicznościowe. Nie dolicza się również darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty (termin oblicza się od otwarcia spadku- czyli momentu śmierci spadkodawcy). Nie dolicza się także darowizn na rzecz osób, które nie są spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Nie dolicza się również darowizn dokonanych przez spadkobiercę w momencie, gdy nie miał zstępnych. Przy czym, darowizna będzie doliczona jeśli została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się dziecka lub wnuka- zstępnych spadkodawcy.

Pozew o zachowek – jak sformułować?

Pozew o zachowek składa się do sądu rejonowego lub okręgowego (w zależności od wysokości zachowku) do sądu właściwego wg ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli takiego miejsca nie można ustalić, to przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy. Opłata od pozwu ustala się zgodnie z widełkami zawartymi w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jeśli zachowek jest wyższy niż 20.000 zł, wtedy opłata będzie wynosiła 5 % kwoty określonej jako wartość przedmiotu sporu.

W pozwie należy określić strony – powoda i pozwanego, pozwanym będzie osoba, która otrzymała spadek, a powodem osoba uprawniona do zachowku. Jak wskazano wyżej, trzeba określić wysokość zachowku, której się domagamy. W petitum pisma wskazujemy wszystkie nasze żądania i podajemy dowody, których przeprowadzenia się domagamy. W dalszej kolejności trzeba pozew uzasadnić, przedstawiając stan faktyczny i uzasadnić żądanie. Mogą być przydatne dokumenty tj. akty zgony, akty urodzenia, akty małżeństwa, testament, można wnosić też o przesłuchanie świadków oraz stron.

Uregulowaniem kwestii związanych z zachowkiem najlepiej zająć się jak najszybciej, bowiem, gdy nie został sporządzony testament, a spadkodawca rozporządził swoim majątkiem w drodze darowizn, samo roszczenie o zachowek przedawnia się w terminie 5 lat od momentu śmierci spadkodawcy. Sprawy spadkowe, zwłaszcza o zapłatę zachowku są często sprawami skomplikowanymi, wymagającymi bardzo dobrej wiedzy w zakresie prawa spadkowego, więc warto skonsultować się z doświadczonym adwokatem i omówić wszelkie nurtujące nas kwestie.