Postępowanie egzekucyjne ma na celu odzyskanie należności z majątku dłużnika na rzecz wierzyciela. Rozpoczyna się na wniosek wierzyciela, który przedstawia tytuł wykonawczy, zwykle jest to wyrok, zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Choć postępowanie egzekucyjne często kojarzy się z licznymi obowiązkami dłużnika, warto pamiętać, że zarówno wierzyciel jak i dłużnik mają swoje prawa, które muszą być przestrzegane przez komornika. 

Prawa dłużnika:

1. Prawo do informacji 

Podstawowym prawem dłużnika jest prawo do otrzymania informacji od komornika na temat rozpoczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko niemu. Informacja ta jest przekazywana dłużnikowi w momencie dokonania pierwszej czynności egzekucyjnej. Zawiadomienie o wszczęciu egzekucji w swojej treści powinno zawierać:

  • wskazanie tytułu wykonawczy, czyli dokument, któremu została nadana klauzula wykonalności, na podstawie którego komornik wszczął postępowanie egzekucyjne. Klauzula wykonalności nadana przez sąd stwierdza, że dany dokument przedstawiony przez wierzyciela nadaje się do wyegzekwowania,
  • wskazanie metod egzekucji, np. egzekucja z ruchomości, wynagrodzenia za pracę,
  • instrukcje dotyczące terminu i sposobu wniesienia środka zaskarżenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności.

Do zawiadomienia o wszczęciu egzekucji powinien być załączony odpis tytułu wykonawczego.

Dłużnik ma także prawo do uzyskania szczegółowych informacji dotyczących egzekwowanych należności, które obejmują nie tylko główny dług, ale również odsetki, koszty postępowania sądowego i koszty egzekucyjne.

2. Prawo do informacji o stanie sprawy 

Komornik jest zobowiązany do informowania strony o każdej dokonanej czynności, o której terminie strona nie była wcześniej poinformowana i przy której nie była obecna. Na żądanie strony, komornik musi również udzielić wyjaśnień dotyczących stanu sprawy.

Istotnym prawem dłużnika jest również otrzymywanie informacji o aktualnej wysokości należności objętych egzekucją w każdym piśmie otrzymywanym od komornika.

3. Prawo do złożenia wniosku o spłatę zadłużenia w ratach 

Możliwość rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty daje dłużnikowi szansę na uregulowanie długu w mniejszych, bardziej przystępnych płatnościach, gdy nie jest w stanie spłacić całej kwoty naraz. Dłużnik może złożyć stosowny wniosek pisemny do komornika, który następnie, pozostając w stałym kontakcie z wierzycielem, rozpoznaje ten wniosek.

4. Prawo do złożenia zażalenia

Postanowienie sądu dotyczące nadania klauzuli wykonalności może zostać zaskarżone zażaleniem.

Prawo do wniesienia zażalenia przysługuje zarówno wierzycielowi, jak i dłużnikowi. Dłużnik ma tydzień na złożenie zażalenia, licząc od dnia, w którym doręczono mu zawiadomienie o wszczęciu egzekucji.

5. Prawo do złożenia powództwa 

Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, zwane powództwem opozycyjnym, jest środkiem obrony dłużnika przed egzekucją prowadzoną na podstawie tytułu wykonawczego. Należy je odróżnić od możliwości złożenia zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności.

Kiedy dłużnik może żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności?

Dłużnik ma prawo wnieść powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części, lub o jego ograniczenie, w następujących przypadkach:

  • przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
  • po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia.
  • małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść..

6. Skarga na czynności komornika 

Jeśli dłużnik nie jest zadowolony z czynności podejmowanych przez komornika lub jeśli komornik nie podejmuje odpowiednich czynności, dłużnikowi przysługuje skarga na czynności komornika do sądu rejonowego.

Każda osoba, której prawa zostały naruszone przez działania lub zaniechania komornika, może złożyć skargę na jego postępowanie, jeśli jest ono niezgodne z przepisami kodeksu postępowania cywilnego dotyczącymi egzekucji. Skargę mogą wnieść zarówno strony postępowania, takie jak dłużnik i wierzyciel, jak i inne osoby poszkodowane przez komornika. Należy to zrobić w ciągu tygodnia od dokonania czynności, z którą się nie zgadzamy. Skarga powinna zawierać uzasadnienie, a także należy do niej dołączyć kopie w liczbie odpowiadającej wszystkim uczestnikom postępowania oraz dla komornika.

Skarga na czynności komornika musi zawierać następujące informacje:

  • dane komornika, którego skarga dotyczy,
  • imiona i nazwiska oraz adresy stron postępowania,
  • sygnaturę akt prowadzonych przez komornika,
  • opis zaskarżanej czynności lub zaniedbania,
  • żądanie zmiany, uchylenia lub wykonania danej czynności,
  • podpis składającego skargę.

Prawa wierzyciela

Każdy wierzyciel ma fundamentalne prawo do dochodzenia zaspokojenia swoich roszczeń. Warto jednak pamiętać, że te uprawnienia są egzekwowane z pomocą organów państwowych, co oznacza, że wierzyciel ma prawo złożyć pozew o zapłatę do sądu, a następnie dochodzić swoich należności zarówno w postępowaniu egzekucyjnym. 

Kodeks cywilny precyzuje prawa wierzyciela, które obejmują:

  • prawo do żądania spełnienia określonego świadczenia przez dłużnika, na przykład zapłaty faktury, zwrotu pożyczki czy realizacji umowy,
  • prawo do naliczania i żądania zapłaty odsetek ustawowych zgodnie z obowiązującymi przepisami,
  • prawo do wyboru sposobu egzekucji, w tym wskazania źródła, z którego ma być prowadzona egzekucja, na przykład z wynagrodzenia dłużnika, ruchomości czy kont bankowych,
  • prawo do uzyskania informacji o majątku dłużnika, w tym możliwość wnioskowania do komornika o poszukiwanie takiego majątku,
  • prawo do wyboru komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne,
  • prawo do zawarcia ugody z dłużnikiem w celu rozwiązania sporu.