Spisanie za życia ważnego i skutecznego testamentu to jedyna sposobność na uregulowanie kwestii, kto ma otrzymać spadek na wypadek naszej śmierci. Nie ma żadnej innej instytucji, z której można skorzystać, by rozporządzić swoim majątkiem po śmierci. Wiele osób myśli, że spisanie ostatniej woli to prosta czynność. Niestety, często osoby bez wiedzy prawniczej pozostawiają testamenty, które w świetle prawa będą nieważne, obarczone brakami, czy błędami. Często są to z pozoru kwestie nieistotne, jednak mogą one skutkować nieważnością testamentu lub jego części. Wtedy nie będzie miało miejsce dziedziczenie na podstawie testamentu, a dziedziczenie ustawowe, czyli na podstawie kodeksu cywilnego. Testament odręczny to pismo sformalizowane, którego sporządzenie wymaga spełnienie odpowiednich warunków formalnych.
Kto według prawa może sporządzić testament?
Kwestię, kto może sporządzić skuteczny w świetle prawa testament określa przepis art. 944 kodeksu cywilnego. Może tego dokonać tylko osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Taką osobą będzie każda osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona. Na uwadze trzeba mieć, iż każda osoba może sporządzić tylko jeden testament, nie ma zatem mowy o wspólnym testamencie małżonków, rodzeństwa etc. Takie wspólne testamenty byłby nieważne.
Trzeba też wspomnieć, że osoba, która ma dziedziczyć na podstawie testamentu, czyli która będzie w testamencie powołana do spadku musi być osobą żyjącą na moment otwarcia spadku, czyli na dzień śmierci spadkodawcy. W sytuacji, w której jedyny spadkobierca testamentowy umrze przed spadkodawcą, nie oznacza to automatycznie, że w jego miejsce dziedziczyć będą jego zstępni czy żona. W takim wypadku testament nie będzie obowiązywał i zastosowanie znajdzie dziedziczenie ustawowe. Dziecko nienarodzone, ale poczęte w chwili śmierci spadkodawcy może zostać spadkobiercą testamentowym, pod warunkiem, gdy urodzi się żywe. Spadkobiercą nie musi zatem być osoba pełnoletnia, może to być także dziecko.
Testament ręczny (holograficzny)
Testament pisemny to obok testamentu notarialnego jeden z najczęściej spotykanych typów testamentów. Jest to testament odręczny, czyli musi zostać spisany własnoręcznie przez spadkodawcę, nie może być sporządzony na komputerze, czy na maszynie. Bardzo ważne jest, że testament holograficzny musi w całości spisać spadkodawca, wykluczona jest sytuacja, w której ktoś inny sporządzi treść testamentu, a testator tylko go podpisze. Co ciekawe, testament odręczny może być sporządzony zarówno na skrawku papieru, jak i na sztywnym papierze- nie ma to znaczenia. Testament należy zaopatrzyć w datę i podpisać. Nieujęcie w testamencie daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Chodzi tu więc o sytuację, w której testator poważnie zachoruje- data będzie istotna z pkt widzenia rozwoju choroby i możliwości logicznego kontaktu z osobą sporządzającą testament. Data będzie miała znaczenie także wtedy, gdy testator sporządzi co najmniej dwa lub kilka wzajemnie sprzeczne testamenty.
W testamencie wskazuje się kto będzie po nas dziedziczył, jest to w zasadzie najistotniejsza kwestia. Nie trzeba tu jednak wymieniać dokładnie wszystkich składników majątku i opisywać, kto ma co dziedziczyć.
Taki rodzaj testamentu jest powszechny, bowiem w zasadzie nie wymaga od testatora poniesienia żadnych dodatkowych kosztów. Przy czym, jak wskazywano, łatwo popełnić błąd, który może skutkować jego nieważnością, dlatego zawsze najlepiej skonsultować tę kwestię z prawnikiem.
Testament notarialny – czy warto?
Innym popularnym rodzajem testamentu jest testament notarialny, który sporządza notariusz w formie aktu notarialnego. Spadkodawca oświadcza notariuszowi swoją ostatnią wolę, która jest spisywana w kancelarii notarialnej- może też w nadzwyczajnych okolicznościach odbyć się to np. w domu testatora. Notariusz zadba, by tożsamość testatora była potwierdzona i sprawdzi, czy ma on na pewno zdolność do rozporządzenia majątkiem. Taki rodzaj testamentu wiąże się z opłatą, jednak wtedy notariusz musi dopełnić wszelkich wymogów formalnych. Taki testament trudniej też podważyć przy ewentualnej sprawie sądowej, gdzie przedmiotem będzie ważność testamentu. Wskazuję, iż oprócz testamentów w formie zwykłej (testament ręczny, testament urzędowy i notarialny) wyróżnia się także tzw. testamenty szczególne czyli: ustny, podróżny i wojskowy.
Nieważność testamentu – kiedy zachodzi?
Przede wszystkim testament będzie nieważny, gdy:
- zostanie sporządzony przez testatora, który znajdował się w stanie wyłączającym świadome podejmowanie decyzji i wyrażania woli- najczęściej dotyczy to różnego rodzaju chorób,
- zostanie sporządzony pod wpływem groźby,
- zostanie sporządzony pod wpływem błędu- jednak tylko wtedy, gdy można wiarygodnie przypuszczać, że w sytuacji, gdyby spadkodawca nie był pod wpływem błędu to nie sporządziłby testamentu o takiej samej treści.
Co bardzo istotne, czas na podważenie testamentu wynosi tylko 3 lata od momentu, w którym osoba mająca interes w podważeniu ważności testamentu dowiedziała się o przyczynie jego nieważności, przy czym maksymalnie termin ten wynosić może 10 lat od chwili śmierci spadkodawcy. Skuteczne podważenie testamentu może zupełnie zmienić dział spadku po śmierci zmarłego.
