Przedawnienie roszczeń to instytucja, która pozwala na uchylenie się od obowiązku zaspokojenia roszczeń. Po upływie określonego terminu, który wskazany jest w ustawie, osoba przeciwko której przysługuje dane roszczenie może uchylić się od zaspokojenia roszczenia, powołując się przy tym na upływ wskazanego w przepisach terminu. W takim przypadku ograniczona jest więc możliwość dochodzenia spełnienia roszczeń przed sądem.

Kodeks cywilny, a dokładnie art. 117 wyraźnie wskazuje, iż instytucja przedawnień dotyczy jedynie cywilnoprawnych roszczeń majątkowych. Oznacza to, że instytucja przedawnień nie znajdzie zastosowania do wszystkich roszczeń majątkowych, a jedynie do tych, które posiadają charakter materialno-prawny. Przedawnieniu nie ulegają między innymi roszczenia procesowe, niemajątkowe czy roszczenia wynikające ze stosunków prawno-rodzinnych .

Termin przedawnienia roszczeń

Terminy odnoszące się do przedawnienia roszczeń zostały określone w art. 118 Kodeksu cywilnego. Terminy te można podzielić na ogólne oraz szczególne. Wskazane w kodeksie cywilnym terminy mogą wynosić:

  • 10 lat,
  • 3 lata w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe,
  • 3 lata w przypadku roszczeń o dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej.

Powyższe terminy mają zastosowanie, gdy z pozostałych przepisów kodeksowych i pozakodeksowych nie wynika żadna inna dyspozycja dotycząca terminu. Inne niż wskazane terminy zostały przewidziane między innymi dla roszczeń przysługujących osobie biorącej pożyczkę lub dla roszczeń rzemieślników, sprzedawców czy z umowy o ubezpieczenia.

Wskazane przez ustawę terminy nie mogą być skracane ani przedłużanie za pomocą czynności prawnych takich jak przykładowo umowa.

Okres przedawnienia roszczeń

W regulacjach dotyczących przedawnienia przewidziano występowanie różnych okresów przedawnienia roszczeń, należą do nich między innymi:

  • Okres przedawnienia wynoszący 6 miesięcy – jest to najkrótszy okres przedawnienia, znajduje on zastosowanie m.in. w przypadku roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu,
  • Roczny okres przedawnienia – występuje on w przypadku roszczenia z tytułu umowy najmu lub użyczenia lub roszczenia z tytułu umowy przewozu,
  • Okres przedawnienia wynoszący 2 lata – przysługuje w przypadku roszczenia wynikającego z umowy zlecenia, z umowy rachunku bankowego oraz z tytułu mandatów za jazdę bez biletu,
  • Trzyletni okres przedawnienia- zgodnie z kodeksem cywilnym znajdzie on zastosowanie przy roszczeniu o zapłatę odsetek za opóźnienia w regulowaniu należności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub przy roszczeniu z tytułu umowy ubezpieczeniowej,
  • Pięcioletni termin przedawnienia – znajduje zastosowanie w przypadku roszczenia z tytułu zapisu w testamencie oraz roszczenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.

Zarzut przedawnienia

W przypadku wystąpienia przedawnienia Sąd nie bierze go pod uwagę z urzędu. Dlatego w postępowaniu sadowym musi on zawsze zostać podniesiony przez stronę. Upływ terminu zostanie więc uwzględniony przez Sąd po tym jak zostanie on podniesiony przez dłużnika.

Jak już wspomniano osoba przeciwko, której kieruje się dane roszczenie, po upływie określonego terminu może uchylić się od zaspokojenia roszczenia. Aby do tego doszło należy poinformować wierzyciela o tym, że dany termin upłynął i odmawia się spełnienia świadczenia. Takie działanie jest podniesieniem zarzutu przedawnienia.

Zarzut taki strona może podnieść na etapie postępowania przedsądowego ale także w trakcie postępowania sądowego. Zdarzają się przypadki, w których podniesienie zarzutu przedawnienia zostanie przez Sąd uznane jako niezgodne z prawem. Dzieje się tak szczególnie w przypadku, gdy zarzut ten zostanie uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia

Dłużnik ma możliwość zrzeczenia się zarzutu przedawnienia. Jest to jednostronna czynność prawna, która wywołuje skutki prawne od chwili jej dokonania. Ważnym elementem, koniecznym do tego aby zrzeczenie się mogło wywoływać skutki prawne jest zapoznanie się, drugiej strony postępowania z treścią zrzeczenia.

Zrzeczenie się ma formę jednostronnej czynności prawnej. Brak jest jakichkolwiek poszczególnych wymagań co do formy, które muszą zostać spełnione. Tak więc zrzeczenie może być dokonane w sposób doraźny lub dorozumiany, w taki sposób, który wyraźnie ujawni wolę dłużnika.

Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych

W przypadku przedawnienia roszczeń odszkodowawczych termin przedawnienia wynosi 3 lata, liczy się on od momentu powzięcia informacji o istnieniu danej szkody.

Przedawnienie roszczeń ubezpieczeniowych

Roszczenia wynikające z umowy ubezpieczenia to roszczenia o charakterze majątkowym. Zgodnie z kodeksem cywilnym w przypadku takich roszczeń termin przedawnienia wynosi trzy lata, ma on charakter normy bezwzględnie obowiązującej. Strony nie mogą wprowadzić rozwiązań, które zmieniłyby określony w przepisach termin.

Skutki przedawnienia

Mimo upływu terminu przedawnienia, nie można powiedzieć że dane roszczenie wygasa. Istnieje ono nadal i może dojść od jego zaspokojenia przez dłużnika, jednak po upływie terminu przedawnienia nie może do tego w drodze dokonania przymusu państwowego. Gdy dłużnik dobrowolnie spełni świadczenie, mimo iż upłynął termin przedawnienia przykładowo w sytuacji, gdy nie zdaje sobie sprawy z upływu terminu, nie może zażądać zwrotu spełnionego przez siebie świadczenia.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń

Gdy dojdzie do przerwania biegu przedawnienia, termin ten zaczyna biec od nowa po zajściu danego zdarzenia. Do zdarzeń, które mogą wpłynąć na przerwanie biegu terminu przedawnienia należą:

  • czynność przed sądem/ organem który został powołany do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, lub przed sądem polubownym, którą podjęto w celu dochodzenia lub ustalenia czy zaspokojenia roszczenia;
  • uznanie roszczenia przez tą osobę przeciw, której przysługuje roszczenie
  • wszczęcie mediacji