Sprawy z zakresu prawa spadkowego zawsze budzą duże emocje wśród rodziny osoby zmarłej, bowiem często oprócz żałoby mamy do czynienia z konfliktem, który wytwarza się w rodzinie wokół spadku- wzajemne pretensje, niewyjaśnione sprawy, niedopowiedzenia itp. Największe emocje pojawiają się też w przypadku wydziedziczenia, czy pozostawienia testamentu przez zmarłego, który nie był wcześniej znany wszystkim zainteresowanym w spadku członkom rodziny. M.in. w takich sytuacjach na uwadze należy mieć skorzystanie z tzw. zachowku.
Czym jest zachowek i komu przysługuje?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której celem jest zadbanie o interes majątkowy bliskich członków rodziny spadkodawcy. Chodzi tu przeważnie o sytuację, gdy spadkodawca przy sporządzaniu testamentu pominął najbliższą rodzinę, której członkowie dziedziczyliby, gdyby testamentu w ogóle nie sporządzono.
Prawo do zachowku mają:
- zstępni tj. dzieci, wnuki, prawnuki itd.,
- małżonek,
- rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Dla zobrazowania sytuacji, w której można skorzystać z instytucji zachowku, podać można np. sytuację: Umiera Janina Nowak, która miała męża i dwóch synów. Przed śmiercią sporządziła testament, w którym do całości spadku po sobie powołała przyjaciela Michała Kowalskiego, który zgodnie z kodeksem cywilnym w żadnym wypadku ustawowo nie dziedziczyłby po przyjaciółce. W sytuacji, gdyby Janina Nowak nie sporządziła testamentu, wtedy ustawowo dziedziczyliby po niej synowie i mąż. Dlatego w takiej sytuacji, mąż i synowie Janiny Nowak mogliby wystąpić przeciwko Michałowi Kowalskiemu o zapłatę zachowku. Zatem stwierdzić można, że spadkodawcy, którzy zostali wykluczeni z kręgu spadkobierców lub których udział w spadku zmniejszył się mają prawo żądać od pozostałych spadkodawców zapłaty zachowku.
Ile wynosi zachowek?
Zgodnie z przepisami, zachowek wynosi ½ udziału, który przysługiwałby spadkobiercy dziedziczącemu na podstawie ustawy. Jednak jeśli zstępny, małżonek czy rodzice spadkodawcy byli trwale niezdolni do pracy albo jeśli zstępny (dziecko, wnuk itd.) jest małoletni wtedy należy im się 2/3 wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Przeważnie ustalenie kwoty wartości spadku, od której potem wylicza się zachowek jest skomplikowane i trudne, gdyż wymaga obliczenia tzw. substratu zachowku, w którym to uwzględnia się wartość spadku, ale również dokonane przez spadkodawcę darowizny za życia.
Należy pamiętać, iż zachowek będzie zawsze wyrażony w określonej kwocie pieniędzy- ekwiwalent za udział w majątku spadkodawcy, więc niedopuszczalne jest domaganie się zasądzenia zachowku w naturze.
Zachowek a dokonane za życia darowizny
Do obliczania wartości zachowku trzeba wcześniej ustalić jakie darowizny jeszcze za życia przekazał spadkodawca, chodzi więc tu o każde rozporządzenie przez niego majątkiem o charakterze bezpłatnym. Bardzo istotne jest, że nie można skutecznie wyłączyć z obliczeń darowizn, która na podstawie przepisów prawa podlega doliczeniu.
Przepis art. 994 k.c. wskazuje jednak, że niektóre darowizny nie podlegają doliczenia do spadku. Mowa tu przede wszystkim o drobnych darowiznach, czyli np. prezentach okolicznościowych, ale również darowiznach dla osób, które nie dziedziczyłyby ustawowo dokonanych przed więcej niż 10 latami od chwili śmierci spadkodawcy. W przypadku wyliczania zachowku dla zstępnych- potomków nie wlicza się darowizn, które zostały dokonane przed urodzeniem dziecka, chyba że została ona dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się dziecka.
W sytuacji obliczania zachowku dla małżonka nie wlicza się tych darowizn, które dokonano jeszcze przed zawarciem małżeństwa.
Dochodzenie zapłaty zachowku
W pierwszej kolejności, po otwarciu testamentu bądź po otwarciu spadku osoba uprawniona do zachowku powinna zwrócić się do spadkobiercy lub spadkobierców o wypłacenie zachowku. Gdy spadkobierca bądź spadkobiercy nie zgodzą się na to i nie wypłacą go ani dobrowolnie ani poprzez zawarcie ugody, wtedy można dochodzić swoich praw przed sądem. Co istotne, prawo do zachowku przedawnia się w ciągu pięciu lat od ogłoszenia testamentu lub od otwarcia spadku.
Aby wszcząć postępowanie o zapłatę zachowku należy do sądu złożyć pozew. Sądem właściwym w takiej sprawie będzie sąd właściwy miejscowo dla ostatniego pobytu spadkodawcy. W momencie, gdy ustalenie tego sądu nie jest możliwe, wtedy przeważnie sprawę zakłada się w sądzie wg miejsca, w którym znajduje się majątek spadkodawcy.
Komu zachowek nie będzie się należał?
Jak wskazywano powyżej, zachowek należy się osobom uprawnionym do zachowku tj. zstępnym (potomkom) oraz małżonkowi. Gdy w chwili śmierci, spadkodawca nie posiadał zstępnych, zachowek należy się małżonkowi oraz jego rodzicom (jeśli nadal żyją). Prawa do zachowku nie mają zatem dalsi krewni spadkodawcy oraz jego rodzeństwo. Ponadto, zachowek nie będzie przysługiwał:
- osobom wydziedziczonym,
- osobom uznanym za niegodne dziedziczenia (sądownie),
- osobom, które odrzuciły spadek,
- osoby, które zrzekły się dziedziczenia,
- małżonkowi, który w czasie życia spadkodawcy pozostawał stroną w postępowaniu rozwodowym lub o separację z jego winy, a żądanie było uzasadnione,
- małżonek, wobec którego orzeczono rozwód lub separację.
W razie problemów ze sprawą o zachowek, warto skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata, bowiem często są to sprawy wymagające dużej wiedzy z zakresu spadkowego.
Polecamy również nasz artykuł na infor.pl:
