Zapis windykacyjny w testamencie to instrument, dzięki któremu konkretny składnik majątku (np. mieszkanie czy przedsiębiorstwo) przechodzi na wskazaną osobę z chwilą śmierci spadkodawcy. Dzięki istnieniu takiego rozwiązania, możliwe jest precyzyjne przypisanie poszczególnych aktywów za życia, co ułatwia sukcesję i ogranicza spory między spadkobiercami. W tym tekście tłumaczymy, kiedy zapis windykacyjny jest skuteczny, w jakiej formie musi być on ustanowiony, a także jak wpływa on na zachowek oraz podatek od spadków i darowizn.
Czym jest zapis windykacyjny i co może być jego przedmiotem?
Zapis windykacyjny jest rozrządzeniem w testamencie zawartym w formie aktu notarialnego, na mocy którego spadkodawca zastrzega, że wskazana osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Zgodnie z kodeksem cywilnym, przedmiotem zapisu windykacyjnego może być m.in. rzecz oznaczona co do tożsamości (czyli konkretna rzecz ruchoma lub nieruchoma), przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne lub ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej (czyli jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej).
W jakiej formie musi być ustanowiony zapis windykacyjny?
Zapis windykacyjny jest skuteczny wyłącznie wtedy, gdy zostanie ustanowiony w testamencie notarialnym. Testament napisany własnoręcznie niestety nie wystarczy. Zawarte w nim rozrządzenie będzie traktowane jak zapis zwykły, który uprawnionemu do przedmiotu zapisu pozwoli jedynie na roszczenie wobec spadkobierców o wydanie rzeczy, a nie na nabycie w chwili śmierci. Przy testamencie notarialnym notariusz czuwa nad prawidłową treścią i formą – jednoznacznie oznacza przedmiot zapisu (np. numer księgi wieczystej, wysokość udziału), weryfikuje tożsamość testatora i jego zdolność testowania. Zapis windykacyjny można połączyć z innymi postanowieniami testamentu. Dzięki formie notarialnej znacząco maleje ryzyko nieważności i sporów o interpretację woli spadkodawcy po jego śmierci.
Zapis windykacyjny a zachowek
Zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się ułamek udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Ułamek ten zależy od wieku uprawnionego do zachowku oraz od sytuacji życiowej wskazującej na trwałą niezdolność do pracy. Przy obliczaniu zachowku, uwzględnia się również zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Oznacza to, że zapisobierca może być zobowiązany do zapłaty na rzecz uprawnionych do zachowku, jeżeli przekazane mu składniki będące przedmiotem zapisu – uszczuplają udział spadkowy uprawnionych.
Zapis windykacyjny w testamencie a podatek
Nabycie własności (prawa) z tytułu zapisu windykacyjnego podlega przepisom podatku od spadków i darowizn. Zapisobierca, który był najbliższą rodziną dla spadkodawcy (małżonek, zstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym/macocha) – jest zwolniony z podatku. Aby skorzystać z całkowitego zwolnienia należy złożyć formularz podatkowy SD-Z2 za pośrednictwem Portalu Podatkowego lub w formie papierowej we właściwym urzędzie skarbowym. Obowiązek podatkowy powstaje, kiedy uprawomocniło się orzeczenie sądu lub postanowienie częściowo stwierdzające nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego. Od tego dnia, zapisobierca ma 6 miesięcy na wypełnienie niniejszego formularza podatkowego.
Kiedy zapis windykacyjny jest bezskuteczny?
Zapis windykacyjny nie będzie skuteczny, gdy w chwili śmierci spadkodawcy przedmiot zapisu nie należy do niego (np. został sprzedany, darowany albo nigdy nie był jego własnością) lub gdy testator był zobowiązany do jego zbycia; analogicznie – będzie bezskuteczny, jeśli zapis miał obciążyć cudzą rzecz (np. ustanowić służebność na nieruchomości, która nie wchodzi do spadku). Bezskuteczność dotyczy też sytuacji, gdy przedmiot nie mieści się w ustawowym katalogu (np. prawo niezbywalne), jest opisany nieprecyzyjnie (brak możliwości jednoznacznej identyfikacji), albo gdy sam testament jest nieważny czy odwołany. Jeżeli forma jest niewłaściwa (zapis wpisano do testamentu własnoręcznego zamiast notarialnego), rozrządzenie nie wywoła skutku windykacyjnego i będzie traktowane co najwyżej jako zwykły zapis – czyli roszczenie wobec spadkobierców o wydanie rzeczy.
Kiedy warto rozważyć ustanowienie zapisu windykacyjnego?
Zapis windykacyjny w testamencie warto rozważyć zawsze wtedy, gdy zależy nam na szybkim i jednoznacznym przeniesieniu konkretnego składnika majątku na wskazaną osobę, bez czekania na dział spadku i bez ryzyka sporów o podział. Sprawdza się szczególnie przy rzeczach „niepodzielnych” lub kluczowych dla rodziny i biznesu, jak mieszkanie, przedsiębiorstwo czy udziały w spółce, gdy chcemy, by trafiły do osoby gotowej je utrzymać i prowadzić. Jest też praktycznym narzędziem w rodzinach patchworkowych oraz w związkach nieformalnych – pozwala zabezpieczyć partnera lub dziecko z poprzedniego związku, np. poprzez przekazanie lokalu albo ustanowienie służebności mieszkania. Zapis windykacyjny pomaga uniknąć współwłasności, porządkuje sukcesję i ogranicza ryzyko paraliżu decyzyjnego po śmierci spadkodawcy. Wreszcie, bywa najlepszym rozwiązaniem przy rozrządzeniu na rzecz organizacji społecznej – pozwala przekazać konkretny majątek dokładnie tam, gdzie chcemy, przy pełnej kontroli skutków podatkowych i zachowkowych.
Podsumowanie
Zapis windykacyjny w testamencie pozwala przekazać konkretny składnik majątku wybranej osobie z chwilą śmierci spadkodawcy. Jest skuteczny tylko w testamencie notarialnym; w testamencie własnoręcznym wywoła co najwyżej skutek zapisu zwykłego. Wpływa na zachowek (wartość zapisu wlicza się do rozliczeń) i na podatek – najbliżsi mogą skorzystać ze zwolnienia po zgłoszeniu SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy. Zapis jest bezskuteczny, gdy przedmiot nie należy do spadkodawcy w chwili śmierci, jest niedopuszczalny lub rozrządzenie ma niewłaściwą formę. Warto go rozważyć, aby uniknąć współwłasności, zabezpieczyć bliskich i zapewnić ciągłość działalności gospodarczej.
Potrzebujesz pomocy prawnej lub masz pytania dotyczące zapisu windykacyjnego? Odwiedź naszą podstronę Sprawy spadkowe – adwokat Poznań.
Przeczytaj również:
