W przepisie art. 23 kodeks cywilny wyróżnia się enumeratywnie wizerunek jako jedno z dóbr osobistych, co zapewnia temu dobru ochronę ustawową. Zatem wizerunek jest chroniony zarówno jako dobro osobiste przez kodeks cywilny, ale także pewne narzędzia do jego ochrony zawierają się w ustawie- prawo autorskie i prawa pokrewne. Do bezprawnego wykorzystania wizerunku najczęściej dochodzi na łamach różnych portali społecznościowych, czy stron internetowych, ale także w prasie, a nawet  podczas emisji programu na żywo. Użytkownicy takich stron, czy portali bardzo często zamieszczają tam różnego rodzaju zdjęcia oraz filmy nie zdając sobie z prawy z grożących im konsekwencji prawnych.

Co składa się na wizerunek?

Doktryna prawnicza nie wypracowała jednej spójnej definicji wizerunku jako dobra osobistego, definicja taka nie została też wypracowana w ustawodawstwie. Ogólną zasadą jest jednak, iż na wizerunek składa się zespół cech charakterystycznych danej osoby, który pozwala go zidentyfikować. Wskazuje się, iż należy zastosować tutaj szersze niż tylko anatomiczne ujęcie wizerunku. Powinno ono ujmować przecież także naturalne cechy człowieka czy do tego wyglądu dodane cechy, jak makijaż, ubiór czy rekwizyty (np. okulary, laska itp.), ponieważ pełnią one ważką rolę identyfikacyjną, o ile są one dla tej osoby bardzo charakterystyczne (tak S. Kalus [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 23.).

Należy wskazać, iż przez ‘naruszenie wizerunku’ rozumie się przedstawienia całości osoby lub fragmentu jej sylwetki w sposób niekorzystny, a także bez jej zgody. Mowa tu nie tylko o zdjęciu, czy filmie, ale także o namalowanym (naszkicowanym) obrazie, a także poprzez wykonanie rzeźby bez zgody osoby, której ukazany tam wizerunek został utrwalony.

Zobacz również nasze artykuły: Hejt w internecie – konsekwencje prawne i Na czym polega naruszenie dóbr osobistych?

Brak zgody na wykorzystanie wizerunku

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, iż na rozpowszechnienie wizerunku osoby fizycznej potrzebna jest zgoda osoby tam przedstawionej. Co bardzo istotne, zgoda ta powinna być świadoma i wyraźna (nie może być dorozumiana). Oczywiście w sytuacji, gdy osoba, której wizerunek wykorzystano otrzymała za pozowanie zapłatę, zgoda nie jest wymagana (w przypadku braku wyraźnego odmiennego zastrzeżenia).

Kiedy nie trzeba mieć zgody na rozpowszechnianie wizerunku?

Nie jest potrzebna zgoda na utrwalenie i rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, ale tylko wtedy gdy utrwalenie, czy rozpowszechnienie nastąpiło w związku z pełnieniem przez tę osobę funkcji publicznej, politycznej, czy społecznej, a także zawodowej. Zatem tyczyć się to będzie głównie polityków, sportowców, aktorów i celebrytów. Zgoda nie jest też wymagana, gdy osoba została utrwalona w taki sposób, że stanowisko jedynie szczegół np. zdjęcia lub jest elementem całości krajobrazu, zgromadzenia, czy imprezy publicznej.

Wykorzystanie wizerunku bez zgody – odszkodowanie

Przepis art. 23 kodeksu cywilnego przewiduje, iż osoba, której dobro zostało zagrożone cudzym bezprawnym działaniem może żądać zaniechania tego działania, chyba że jest ono bezprawne. Poza tym, osoba taka może się domagać:

  • by osoba, która naruszyła dane dobro osobiste (tu-wizerunek) dopełniła wszelkich czynności niezbędnych do usunięcia jego skutków,
  • w szczególności, by złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,
  • by osoba, która naruszyła dane dobro osobiste, oprócz powyższego, zapłaciła zadośćuczynienie pieniężne lub zapłaciła odpowiednią sumę pieniężną na dany cel społeczny na zasadach ogólnych,
  • w sytuacji, gdy na skutek naruszenia wizerunku została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych- może zatem domagać się zapłaty odszkodowania.

Podsumowując, prawo polskie przewiduje dość szeroki wachlarz możliwości ‘ukarania’ osoby, która dopuszcza się wykorzystywania wizerunku bez zgody osoby tam utrwalonej. Należy jednak mieć w pamięci, że w przypadku, gdy uzyskamy zgodę danej osoby na rozpowszechnienie jej wizerunku, to co prawda, uchylona zostaje bezprawność rozpowszechnienia wizerunku, jednak jeśli zostanie wizerunek ten zostanie przykładowo przedstawiony w sposób sprzeczny niż obejmowała to zgoda (np. w takim zestawieniu, które stawia daną osobę w negatywnym świetle) może dojść do naruszenia innych dóbr osobistych jak cześć, czy prywatność i ewentualna sprawa sądowa będzie także mogła być zasadna.

Bezprawne wykorzystanie wizerunku w Internecie – co robić?

W sytuacji, gdy nie jesteśmy pewni, czy nasze dobro osobiste w postaci wizerunku zostało naruszone lub czy np. udzielona przez nas zgoda na rozpowszechnienie wizerunku obejmowała także rzeczywiste jego wykorzystanie (w sposób sprzeczny) zaleca się skorzystanie z profesjonalnej pomocy doświadczonego adwokata w tego typu sprawach. W pierwszej kolejności zawsze zalecamy rozwiązać sprawę ugodowo, często osoby dopuszczające się opisanych powyżej naruszeń nie zdają sobie nawet sprawy, że naruszają dane dobro osobiste innej osoby. W  przypadku braku reakcji na wezwanie do zaprzestania dalszych naruszeń, można rozważyć złożenie pozwu o naruszenie dóbr osobistych. W toku postępowania osoba, której wizerunek został naruszony, może domagać się wyżej wskazanych roszczeń. Oczywiście kwota zadośćuczynienia czy odszkodowania będzie zależeć głównie od skali naruszenia i będzie miarkowana.

Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie naruszenia dóbr osobistych? Zobacz nasze podstrony: Naruszenie dóbr osobistych i Ochrona dobrego imienia i wizerunku.