Dobra osobiste określa się jako pewne wartości niematerialne przysługujące każdej osobie fizycznej (a także osobie prawnej), które są ściśle powiązane z godnością człowieka. Kodeks cywilny wylicza dobra osobiste jedynie przykładowo. Wśród nich wymienia się m.in. zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji oraz nietykalność mieszkania. Katalog tych dóbr jest jednak na bieżąco aktualizowany w orzecznictwie i doktrynie i sukcesywnie ulega powiększeniu. 

Przesłanki naruszenia dóbr osobistych

Aby można było mówić o naruszeniu dóbr osobistych, działanie musi mieć charakter bezprawny – oznacza to, że zachowanie pozostaje w sprzeczności z porządkiem prawnym, normami prawnymi i zasadami współżycia społecznego. Jest to o tyle istotne, iż w niektórych przypadkach działanie uderzające w nasze dobra osobiste zasługuje na usprawiedliwienie, a tym samym bezprawność będzie wyłączona. Mowa tu np. o sytuacji, kiedy naruszenie dóbr osobistych zostało poprzedzone zgodą uprawnionego na wkroczenie w jego sferę osobistą

W praktyce pojęcie naruszenia dóbr osobistych bywa nadinterpretowane. Ludzie cechują się odmiennym poziomem wrażliwości, co powoduje, że każdy może czuć się dotknięty danym zachowaniem w różnym stopniu. Dlatego też wskazuje się, że ocena danego zachowania pod kątem naruszenia dóbr osobistych powinna odbywać się z perspektywy przeciętnego (rozsądnego, racjonalnego) odbiorcy, co określa się mianem obiektywności naruszenia. 

 Naruszenie dóbr osobistych – przykłady

Wspomniano wyżej, że aby można było mówić o naruszeniu dóbr osobistych, musi wystąpić element bezprawności i obiektywizmu. Dla lepszego zrozumienia tego zagadnienia, warto posłużyć się przykładami z życia codziennego. 

Praktyka pokazuje, że jednym z najczęściej naruszanych dóbr jest dobre imię – np. poprzez pomówienie kogoś o określone postępowanie, lub wyrażanie ujemnych ocen na temat danej osoby, które mogą poniżyć ją w oczach opinii publicznej lub narazić ją na utratę zaufania publicznego. W dobie tak szeroko posuniętej informatyzacji i przesyłania danych bardzo łatwo również o naruszenie dobra osobistego w postaci wizerunku, np.  poprzez rozpowszechnienie w środkach masowego przekazu zdjęcia bez zgody osoby na nim przedstawionej. 

Odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych 

Jak już wspomniano, dobra osobiste pozostają pod ochroną– w przypadku gdy dojdzie do ich zagrożenia lub naruszenia, przepisy kodeksu cywilnego przewidują odpowiednie środki prawne, które przysługują osobie pokrzywdzonej. Należy do nich m.in. żądanie zaniechania działań skutkujących naruszeniem lub zagrożeniem dobra osobistego. Ponadto, pokrzywdzony w wyniku naruszenia dóbr osobistych, może żądać od osoby która się go dopuściła, aby ona dopełniła czynności, które pozwolą usunąć skutki tego naruszenia (mowa tu w szczególności o złożeniu stosownego oświadczenia). Osoba, która dopuściła się naruszenia dóbr osobistych, poza obowiązkiem złożenia oświadczenia winna liczyć się z ewentualnym obowiązkiem zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, a także odpowiedzialnością odszkodowawczą (jeśli wskutek naruszenia została wyrządzona szkoda majątkowa). 

Pozew o naruszenie dóbr osobistych 

W przypadku gdy dojdzie do naruszenia dóbr osobistych, jeszcze przed wstąpieniem na drogę sądową należy wezwać daną osobę do zaniechania takim działaniom i ewentualnie do usunięcia skutków tych naruszeń. Dopiero w drugiej kolejności warto rozważyć wystąpienie z powództwem. W treści pozwu należy przede wszystkim oznaczyć, kto dopuścił się naruszenia dóbr osobistych i sprecyzować swoje żądania – jest to o tyle istotne, że -jak wyżej wskazano -istnieje kilka środków ochrony swoich dóbr osobistych. W przypadku gdy żądamy zadośćuczynienia lub zapłaty na cel społeczny, należy dokładnie określić kwotę zapłaty oraz sprecyzować na czyją rzecz powinna nastąpić zapłata. 

Gdzie zgłosić naruszenie dóbr osobistych?

W przypadku, gdy osoba, której dobro osobiste zostało naruszone, zgłasza tylko roszczenie majątkowe (do kwoty 75 000 zł), właściwy będzie sąd rejonowy. W pozostałych przypadkach (jeśli mamy do czynienia tylko z roszczeniem niemajątkowym lub jednocześnie zgłaszamy oba roszczenia) właściwy będzie sąd okręgowy. Powództwo można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu działał sprawca lub przed sąd, w którego okręgu to działanie spowodowało zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego. Co ważne, jeśli naruszenie zostało dokonane przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, powództwo można wytoczyć przez sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby powoda, czyli osoby która występuje z powództwem. 

Jak udowodnić naruszenie dóbr osobistych?

W treści pozwu o naruszenie dóbr osobistych należy przedstawić materiał dowodowy jakim dysponujemy – zdjęcia, dokumenty, czy też zeznania świadków. Istotne w kontekście materiału dowodowego jest to w jaki sposób doszło do naruszenia. Tytułem przykładu: w przypadku gdy do naruszenia dóbr osobistych doszło w internecie, np. poprzez komentarz w mediach społecznościowych warto załączyć do pozwu zrzuty ekranu. Co najważniejsze – w sprawach o naruszenie dóbr osobistych obowiązuje zasada domniemania bezprawności. Innymi słowy oznacza to, że pokrzywdzony nie musi udowadniać, że zachowanie sprawcy było bezprawne – to osoba pozwana w ramach swojej obrony musi wykazać, że jej zachowanie mieściło się w granicach prawa.

Zobacz również: