Powszechnie wiadomo, że wypełnianie obowiązku alimentacyjnego bywa zróżnicowane. Istnieją rodzice, którzy regularnie regulują zasądzone kwoty, a nawet tacy, którzy dobrowolnie przekraczają ustalone przez sąd środki na wsparcie dziecka. Jednakże zdarzają się również tacy, którzy uporczywie unikają płacenia alimentów dla dziecka, nie przejawiając zamiaru zmiany tej sytuacji. W przypadku, gdy rodzic lub rodzice nie spełniają podstawowych potrzeb dziecka, to dziecko może wystąpić o alimenty od dziadków. 

Kiedy powstaje obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny powstaje w momencie rozwodu małżonków i jest jego naturalną konsekwencją przy posiadaniu dzieci. To prawna, moralna lub etyczna odpowiedzialność jednej osoby lub grupy osób (rodziców, małżonków lub jak w niniejszym przypadku – dziadków), za zapewnienie wsparcia finansowego osobom, które są w potrzebie, zwykle związanej z utrzymaniem, opieką zdrowotną, edukacją lub innymi podstawowymi potrzebami życiowymi. W kontekście relacji rodzinnych obowiązek alimentacyjny odnosi się do zobowiązań rodziców wobec swoich dzieci. Oznacza to, że rodzice mają obowiązek finansowego wspierania swoich dzieci, zapewniając im odpowiednią opiekę, wyżywienie, mieszkanie, opiekę zdrowotną i edukację. Jednakże w niektórych przypadkach, gdy rodzic nie płaci alimentów na swoje potomstwo do odpowiedzialności alimentacyjnej mogą zostać pociągnięci dziadkowie. 

Kiedy dziadkowie muszą płacić alimenty za rodziców? 

Istnieją rodzice, którzy po rozwodzie regularnie płacą na swoje dziecko alimenty, zapewniając im wszystkie potrzeby życiowe, a niekiedy zobowiązują się do płacenia kwoty znacznie wyższej, niż ta zasądzona przez sąd. W niektórych przypadkach jednak, mamy do czynienia z sytuacją całkowicie odwrotną, gdzie rodzic, a czasem nawet i oboje rodziców uporczywie i celowo uchylają się od płacenia alimentów na swoje dziecko. Jeżeli rodzice nie zaspokajają podstawowych potrzeb dziecka, może ono zażądać alimentów od dziadków. Poniżej przedstawiono kilka sytuacji, w których dziadkowie mogą być zobowiązani do płacenia alimentów na wnuka/wnuczkę: 

    1. Brak zdolności finansowej rodziców: Jeżeli rodzice dziecka są niezdolni lub odmawiają zapewnienia podstawowych potrzeb swojemu dziecku, na przykład ze względu na brak pracy, niezdolność do pracy (np. rodzic jest ciężko i przewlekle chory) lub inne trudności finansowe – sąd może nałożyć obowiązek alimentacyjny na dziadków. 
    2. Zagrożenie dla dobra dziecka: Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone z powodu braku wsparcia finansowego ze strony rodziców, ponieważ notorycznie uchylają się oni od obowiązku alimentacyjnego, dziadkowie mogą zostać zobowiązani do płacenia alimentów w celu zapewnienia niezbędnych środków do życia dziecku. 
    3. Decyzja sądu: Sąd może zdecydować, że dziadkowie powinni płacić alimenty za swojego wnuka/wnuczkę, jeśli uzna, że jest to w najlepszym interesie dziecka i nie ma innej możliwości zapewnienia mu odpowiedniej opieki finansowej. 
    4. Oboje rodzice nie żyją.
      Dla przykładu: Ojciec dziecka przebywa w zakładzie karnym, nie posiada majątku, z którego można prowadzić egzekucję, a matka dziecka jest ciężko i przewlekle chora i utrzymuje się z renty, która nie wystarcza na zapewnienie dziecku podstawowych potrzeb życiowych.

Pomijając powyższe, bardzo ważne jest, aby dziecko żądające alimentów od dziadków znajdowało się w stanie niedostatku. Niedostatek to sytuacja, w której brakuje czegoś lub jest czegoś niewystarczająco, aby zaspokoić potrzeby osoby uprawnionej, a która może mieć różne konsekwencje społeczne, ekonomiczne i zdrowotne. Termin ten może być stosowany w różnych kontekstach, zarówno w odniesieniu do indywidualnych potrzeb, jak i do ogólnych warunków społecznych czy ekonomicznych, tj.: 

  1. Niedostatek finansowy: Gdy dochód danej osoby jest niewystarczający, aby pokryć podstawowe potrzeby tj. żywność, mieszkanie, opieka zdrowotna, edukacja. 
  2. Niedostatek żywności: Gdy brakuje odpowiedniej ilości żywności, aby zaspokoić potrzeby żywieniowe, co prowadzi do niedożywienia lub głodu. 
  3. Niedostatek zasobów: Gdy brak jest wystarczających zasobów tj. woda, energia, ciepło, materiały budowlane. 
  4. Niedostatek edukacyjny: Gdy dostęp do edukacji jest ograniczony lub niewystarczający, co prowadzi do niższego poziomu umiejętności czy wiedzy. 

Pozew o alimenty od dziadków 

Oznacza to, że aby uzyskać alimenty od dziadków należy wytoczyć osobną sprawę sądową i wnieść przeciwko nim pozew do właściwego sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziadków albo w sądzie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. W pozwie należy wykazać, że uzyskanie środków na zapewnienie podstawowych potrzeb dziecka od obojga rodziców jest niemożliwe, gdyż jest to przesłanka do uzyskania alimentów od dziadków oraz tak jak zostało wspomniane wyżej należy wykazać, że dziecko znajduje się w niedostatku. Najlepszym dowodem na tego typu sytuację są m.in. zaświadczenie od komornika o bezskuteczności egzekucji alimentów, zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy, że rodzic jest osobą bezrobotną, faktury, z których jasno wynika kwota zapewniająca dziecku podstawowe potrzeby życiowe np. faktura za leki, wodę, energię, mieszkanie.  

Co istotne, kwota alimentów uzyskana na dziecko od rodzica uchylającego się od ich płacenia nie jest jednoznaczna z kwotą, którą będą płacić dziadkowie, gdyż alimenty od dziadków mają jedynie zapewniać dziecku podstawowe potrzeby życiowych, a nie chociażby rozrywkę taką jak wycieczki szkolne czy gra w piłkę. 

Alimenty od dziadków, a fundusz alimentacyjny 

Warto zaznaczyć, że alimenty od dziadków, a fundusz alimentacyjny to dwa różne koncepcje związane z zapewnieniem wsparcia finansowego dzieciom w przypadku, gdy rodzice nie są w stanie zapewnić odpowiedniej opieki i nic nie stoi na przeszkodzie, aby złożyć pozew przeciwko dziadkom, jeżeli rodzic korzysta już z funduszu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 marca 1980 r. (sygn. akt IV CR 129/80) okoliczność, iż małoletni powód pobiera świadczenia z funduszu alimentacyjnego wobec niemożliwości wyegzekwowania alimentów zasądzonych od ojca, nie stoi w zasadzie na przeszkodzie do dochodzenia alimentów od dziadków na podstawie art. 123 k.r.o., jeżeli usprawiedliwione potrzeby małoletniego nie są w całości zaspokojone, jednak do takiej wysokości, aby małoletni nie został pozbawiony świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

W praktyce, rodzic często uchyla się od obowiązku alimentacyjnego, a jednocześnie bardzo utrudnia pracę komornika np. nie pracując legalnie, a jak powszechnie wiadomo, komornik może zająć wszystkie legalne źródła dochodów dłużnika. Dziadkowie, co do zasady utrzymują się z emerytury lub z renty otrzymywanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Dla komornika to bardzo prosta droga do wyegzekwowania alimentów, gdyż dochód jest prosty i całkowicie legalny, stąd duże prawdopodobieństwo, że rodzic uchylający się od obowiązku alimentacyjnego, utrzymujący dobre kontakty z rodzicami będzie chciał ich odciążyć i zwolni ich z konieczności zapłaty alimentów.

Więcej artykułów o alimentach: