Umowa darowizny jest bardzo często spotykaną umową, w szczególności w relacjach pomiędzy rodzicami a dziećmi albo pomiędzy dziadkami a wnukami. Najczęściej przedmiotem darowizny są pieniądze, wartościowe przedmioty oraz nieruchomości. Zazwyczaj darowizna ma miejsce pomiędzy osobami, które łączą dobre relacje. Co jednak, jeśli osoba obdarowana po otrzymaniu darowizny zacznie zachowywać się niewłaściwie w stosunku do swojego darczyńcy? Co w przypadku, gdy po zawarciu umowy darowizny sytuacja finansowa darczyńcy znacząco się pogorszy? Przepisy przewidują w takich sytuacjach możliwość odwołania darowizny. Muszą jednak wystąpić szczególne przesłanki, a także należy podjąć w tym celu odpowiednie czynności.

Odwołanie darowizny z powodu pogorszenia sytuacji finansowej darczyńcy

Po pierwsze, osoba która dokonała darowizny może ją odwołać w sytuacji, gdy darowizna jeszcze nie została wykonana, a po zawarciu umowy darowizny stan majątkowy tej osoby uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny skutkowałoby uszczerbkiem dla jej utrzymania albo dla ciążących na niej ustawowo obowiązków alimentacyjnych. Przez wykonanie rozumie się najczęściej moment faktycznego przekazania darowanej rzeczy obdarowanemu. Chodzi więc o sytuację, gdy już po zawarciu umowy darowizny darczyńca utracił majątek (na przykład znaczne środki finansowe czy nieruchomość w której mieszkał).

Z kolei gdyby darczyńca popadł w niedostatek już po wykonaniu darowizny, to wprawdzie nie przysługuje mu prawo odwołania jej, jednak osoba obdarowana będzie zobowiązana – w granicach swojego wzbogacenia – dostarczać darczyńcy środków potrzebnych mu do utrzymania albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Może jednak się od tego zwolnić, zwracając darczyńcy wartość swojego wzbogacenia, które nastąpiło na skutek darowizny.

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności

Darczyńca może odwołać darowiznę, nawet jeśli została ona już wykonana, w sytuacji gdy obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Co istotne – chodzi nie o „zwykłą” niewdzięczność, ale „rażącą”, a więc taką, którą można uznać za istotną. Nie jest więc podstawą do odwołania darowizny na przykład konflikt pomiędzy darczyńcą a obdarowanym, który nie przekracza granic „standardowego” konfliktu. Nie jest uzasadnione odwoływanie darowizny również w przypadku, gdy obdarowany podejmuje decyzje życiowe niezgodnie z wolą darczyńcy. Natomiast przykładem sytuacji, w której można mówić o rażącej niewdzięczności, jest popełnienie przez obdarowanego przestępstwa względem darczyńcy bądź jego bliskich, a także rażące niewypełnianie obowiązków rodzinnych wobec darczyńcy przez osobę obdarowaną.

Czy można cofnąć darowiznę po 5 latach?

W przypadku pogorszenia sytuacji finansowej darczyńcy, darowizna może zostać odwołana do momentu jej wykonania. Natomiast gdy mówimy o rażącej niewdzięczności, darowiznę można odwołać nawet po wielu latach od jej wykonania. Istnieje jednak jeden termin, którego należy przestrzegać w takim przypadku – darowizna może zostać odwołana w ciągu jednego roku od dnia, kiedy darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. W sytuacji, gdyby niewłaściwe zachowanie obdarowanego miało charakter ciągły, termin jednego roku należy liczyć od momentu zakończenia tego zachowania. Co istotne, odwołanie darowizny nie może nastąpić, jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu jego rażącą niewdzięczność.

Jak odwołać darowiznę?

W celu odwołania darowizny konieczne jest złożenie obdarowanemu przez osobę, od której otrzymał darowiznę, oświadczenia o jej odwołaniu. Takie oświadczenie musi zostać sformułowane na piśmie i wysłane do darczyńcy albo doręczone mu osobiście – jednak w takim przypadku warto zadbać o to, aby potwierdził on pisemnie odbiór. Dzięki temu będziemy w razie potrzeby dysponować dowodem, że obdarowany zapoznał się z tym pismem. W treści oświadczenia należy wskazać, z jakich powodów darowizna jest odwoływana. Ponadto warto wskazać obdarowanemu termin, w jakim ma dokonać zwrotu przedmiotu darowizny.

Zwrot darowizny

Potrzeba zwrotu przedmiotu darowizny po jej odwołaniu zachodzi w przypadku darowizny już wykonanej. Sytuacja jest stosunkowo prosta, jeśli obdarowany zgadza się z oświadczeniem o odwołaniu. Wówczas strony powinny zawrzeć umowę, której przedmiotem będzie zwrot przedmiotu darowizny. Jeśli darowizna obejmowała nieruchomość, umowa zwrotnego przeniesienia jej własności powinna zostać zawarta przed notariuszem. Jednak w praktyce sytuacja, w której obdarowany dobrowolnie dokonuje zwrotu darowizny, należy do rzadkości. W sytuacji, gdy nie zgadza się on z odwołaniem darowizny, zachodzi potrzeba skierowania do sądu pozwu o zobowiązanie go do złożenia oświadczenia o zwrocie przedmiotu darowizny. Sąd bada wówczas, czy rzeczywiście istniały podstawy do odwołania darowizny. Jeśli uzna, że tak, wówczas wydaje wyrok, którego treść zastępuje oświadczenie osoby obdarowanej.

Jak bronić się przed odwołaniem darowizny?

Osoba, która nie zgadza się z odwołaniem dokonanej wobec niej darowizny, powinna odpowiedzieć na oświadczenie o odwołaniu, wskazując, dlaczego uważa je za bezskuteczne. Niekiedy taka odpowiedź będzie wystarczająca do tego, aby darczyńca nie podejmował dalszych kroków. Jednak jeśli skieruje on sprawę do sądu, wówczas należy przedstawić sądowi wszystkie argumenty przemawiające za tym, że odwołanie darowizny nie było skuteczne, gdyż nie nastąpiła rażąca niewdzięczność. Jeśli darowizna została odwołana po upływie roku od rażącej niewdzięczności, należy koniecznie wskazać na to sądowi i przedstawić odpowiednie dowody. W razie gdyby sąd nie zgodził się z naszym stanowiskiem, istnieje jeszcze możliwość odwołania się od wyroku do sądu II instancji.

Zobacz również: